Visits: 27
از مراکز رسمی خدمات بگیرید
وظایف فرد مراقب یا نگهدار کودک و سالمند، اساسا در ساختار وزارت‌بهداشت تعریف نشده است. گرچه براساس آخرین بند جدول تعرفه وزارت‌بهداشت، فرد مراقب نیز اصولا همان اقدامات «کمک‌پرستار» را انجام می‌دهد.
محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار ایران برای روشن‌شدن این موضوع به «هم‌میهن» می‌گوید: «خدمات پرستاری در منزل، سطوح مختلفی دارد. سطح اول که به آنها «نگهدار» یا «مراقب» گفته می‌شود، از فرد بیمار یا سالمند نگهداری می‌کنند و کارهای روزانه آنها را انجام می‌دهند. سطح بعدی «کمک‌بهیار» یا «کمک‌پرستار» است. مثلا اگر بیمار شکستگی داشته باشد، می‌توانند خدماتی را به آنها ارائه دهند و حداقل مدرک آنها باید دیپلم باشد و یک دوره یک‌ساله را هم سپری می‌کنند. در مرحله بعدی «بهیاران» قرار دارند که خدماتی در حد تزریقات انجام می‌دهند. درنهایت هم «پرستاران» هستند که کارهای تخصصی را انجام می‌دهند و مدرک آنها کارشناسی به بالاست. به‌جز سطح‌اول که مراقبان یا نگهداران هستند، باقی گروه‌ها باید مدرک مرتبط داشته باشند یا دوره‌های آموزشی را سپری کنند.»
او ادامه می‌دهد: «وزارت بهداشت برای افراد «مراقب» یا «نگهدار» در سطوح تعریف‌شده خود جایگاهی معین نکرده است و فعلا آنها بیرون از این چرخه هستند. بنابراین در استفاده از کلمه پرستار در مورد آنها هم باید دقت زیادی کرد. تا وقتی که برای این گروه تعریفی وجود نداشته باشد، نیاز آنها از راه‌های غیرمجاز تامین می‌شود. مردم هم برای دریافت خدمات به‌جای مراجعه به مرکز معتبر، برای اینکه کمتر هزینه کنند، ازطریق آگهی سایت‌ها و افراد غیرمجاز اقدام می‌کنند و مشکلاتی هم برای‌شان ایجاد می‌شود. درحالی‌که مراکز ارائه خدمات‌پرستاری در منزل که به‌صورت قانونی فعالیت دارند، از دانشگاه‌های علوم‌پزشکی مجوز دریافت کرده‌اند.»
شریفی‌مقدم که جزو طراحان مراکز پرستاری در منزل در دهه70 در وزارت بهداشت بوده است، تجربیات مختلفی از این جریان دارد: «زمانی‌که در نظام‌پرستاری بودم، با شکایت‌های مختلفی مواجه بودیم. یک‌بار خانمی مراجعه کرد که از شرکتی غیرمجاز برای دختر معلولش، مراقب استخدام کرده بود. بعد از مدتی متوجه شده بود، این فرد معتاد بوده و برای اینکه در طول روز بخوابد، به این دختر معلول هم مواد می‌داده تا هردو بخوابند و دردسری برای او نداشته باشد.»
او معتقد است، این کار بسیار حساس است و نیاز به اعتماد و امنیت متقابل دارد: «هم کسی که به‌عنوان مراقب یا پرستار به منزل کسی می‌رود، باید امنیت‌اش تامین باشد و هم باید برای بیمار، کودک یا سالمند امنیت ایجاد کرد. گاهی مراقبان سالمند، طلا و اجناس باارزش آنها را سرقت می‌کنند. از سوی دیگر مواردی هم داشتیم که به زن پرستاری که در خانه‌ای مشغول به‌کار بوده، تعرض و حتی تجاوز شده است. البته این موارد ممکن است در هر قشر و حتی در مراکز معتبر ارائه خدمات‌پرستاری در منزل هم رخ دهد، اما طبیعتا میزان خطرپذیری در این مراکز به‌مراتب کمتر خواهد بود.»
در مواردی که یکی از طرفین مورد آسیب قرار بگیرند، نظام پرستاری یا قسمت بازرسی دانشگاه علوم‌پزشکی که به آن مرکز مجوز داده است، رسیدگی می‌کند. او می‌گوید: «وقتی در نظام‌پرستاری بودم، اگر با شکایات از سوی مرکزی رسمی مواجه می‌شدیم، اقدام به پیگیری می‌کردیم. اما اگر مرکز معتبر نبود و به‌صورت‌فردی، خانواده‌ای مراقب یا پرستاری را به‌کار گرفته بود، عملا نمی‌شد کاری کرد.» دبیرکل خانه‌پرستار ایران یکی از دلایل تمایل مردم به استفاده از خدمات مراقبتی و پرستاری در منزل از روش‌های غیررسمی را هزینه پایین‌تر آنها می‌داند: «معمولا حدود 20درصد از قراردادی که از سوی مراکز رسمی برای مراقبت یا پرستاری بسته می‌شود، متعلق به مرکز است و مابقی برای مراقب. به همین دلیل گاهی مراقب و متقاضی برای جلوگیری از پرداخت این 20درصد خودشان سر رقمی توافق و به صورت شخصی تفاهم می‌کنند. در این موارد اگر اتفاقی بیفتد، کاری نمی‌شود کرد.»
او ضمن توصیه جدی به مردم برای دریافت خدمات‌پرستاری در منزل ازطریق موسسات‌قانونی می‌گوید: «مراکز قانونی، پروتکل‌های خاصی دارند، حتی گاهی بازرسی سرزده به خانه فرد متقاضی مراجعه می‌کند و فرد مراقب هم مدارک‌شناسایی به مرکز ارائه می‌دهد. همین مسائل تا حد زیادی از بروز مسائل ناگوار جلوگیری می‌کند. البته از نظر ما تخلفات صرفا سرقت، تجاوز یا اعتیاد نیست. تخلفات انتظامی مدنظر است. اینکه مثلا پرستاری تخصص لازم را نداشته باشد و تزریقی که برای بیمار انجام داده، آبسه کند. این هم تخلف محسوب می‌شود و قابل پیگیری است.»
به فکر چاره باشیم
عباس عبدی، روزنامه‌نگار، پژوهشگر و کنشگر اجتماعی-سیاسی باتوجه به تجربه پرستارخانگی مادرش به هم‌میهن می‌گوید: «پرستاران‌خانگی یا مراقبان، در عین حال که از این طریق کسب درآمد می‌کنند، با چالش‌هایی هم مواجه‌اند. برخی اصلا به این شغل علاقه ندارند و از روی اجبار به این کار تن می‌دهند. برخی مهارت‌های لازم را ندارند. گاهی هم ناسازگاری اخلاق فردسالمند با رفتار و انتظارات فردمراقب، مشکلاتی جدی را به‌وجود خواهد آورد.»
او تعریف‌نشدن درست وظایف و مسئولیت‌های طرفین را یکی‌دیگر از چالش‌های مربوط به این موضوع می‌داند: «گاهی ممکن است برای فرد بیمار یا سالمند اتفاقی بیفتد. مثلا زمین بخورد و همین مساله به‌عنوان کم‌کاری و اهمال‌پرستار تعبیر شود. درحالی‌که واقعا چنین نبوده است. بنابراین تعریف نشدن ماجرا و مسئولیت‌ها، مساله مهمی است.» عبدی، کوچک شدن ابعاد خانواده و سیر جمعیت کشور به‌سمت سالمندی را در این زمینه موضوع مهمی می‌داند: «اگر دولت و حکومت از اکنون فکری به‌حال این موضوع نکند، قطعا در آینده با چالش‌های بیشتری در این زمینه روبه‌رو خواهیم بود. ما یک خانواده با شش‌خواهر و برادر و ده‌ها فرزند آنان هستیم، شاید نگهداری از مادرمان برای ما ممکن باشد، ولی اگر ما به سن‌سالمندی برسیم، متوسط تعداد فرزندان حداکثر سه‌نفر است و بعید است نوه‌ها از یک یا یک‌ونیم نفر بیشتر شوند. طی سه‌دهه گذشته جمعیت کشور حدود ۶۰درصد بیشتر شده، ولی جمعیت سالمند بالای ۶۵سال، حدود ۱۲۰درصد افزایش پیدا کرده و این نسبت در دودهه آینده، خیلی بیشتر خواهد شد. بسیاری از کشورها برای روبه‌رو شدن با این پدیده، برنامه‌ریزی کرده‌اند. مثلا زنانی که در سنین 50، 60سالگی قرار دارند، در بانک‌پرستاری ثبت‌نام می‌کنند و از افراد سالمند به‌صورت رایگان نگهداری می‌کنند. به میزانی که این خدمات را انجام می‌دهند، در آینده که خودشان نیاز پیدا کردند، افراد دیگری از آنها مراقبت می‌کنند.» او می‌گوید: «در آینده ممکن است بسیاری از افراد فرزند نداشته باشند یا فرزندان‌شان در کنارشان نباشند. بنابراین حکومت باید برای حل این موضوع سازوکاری تعریف کند. حتی می‌شود قوانین غیرسخت‌گیرانه‌ای هم ایجاد کرد تا به این موضوع سامان داده شود، چراکه دیر یا زود قطعا با چنین بحرانی مواجه می‌شویم.»