به گزارش اصفهان زیبا؛ اضطراب رنج‌آور است، اما راهکارهای درمانی دارد که دکتر مریم رجالی، پزشک متخصص خانواده مرکز بهداشت شماره یک اصفهان به آن می‌پردازد.
علائم
نشانه‌های جسمی: گشاد شدن مردمک‌ها، علائم گوارشی، غش کردن، افزایش یا کاهش فشارخون، افزایش تعداد تنفس، بی‌قراری، تعریق، افزایش یا کاهش تعداد ضربان قلب تکرر ادرار، دل آشوبی، سرگیجه و احساس منگی، گزکز و مورمور شدن، احساس سردی یا گرمی در اندام‌ها، لرزش و رنگ پریدگی یا برافروختگی.
نشانه‌های روانی: ترس و دلهره، تشویش، نگرانی، دلواپسی گوش به زنگ بودن برای شنیدن خبر بد.
علت اضطراب
عوامل ژنتیکی و محیطی
زنان سالمند در مقایسه با مردان بیشتر دچار اختلال اضطرابی می‌شوند.
در گروه‌هایی که وضعیت اقتصادی بالایی دارند، شیوع کمتری دارد.
اضطراب در سنین پایین آغاز می‌شود و شروع آنها در سالمندی نادر است، ولی به دلیل ماهیت مزمن آنها این اختلال تا دوران سالمندی ادامه دارد.
با وجود شیوع بیشتر اختلالات اضطرابی در سالمندان این مشکلات در مقایسه با افسردگی کمتر تشخیص داده می‌شود.
علل عدم تشخیص اختلالات اضطرابی
ناتوانی در تمایز بین اضطراب سازگارانه از اضطراب مرضی در سالمندان، کوچک‌نمایی علائم اضطرابی توسط سالمندان و علائم همراه آنها از جمله اختلالات شناختی، متفاوت بودن علائم اضطراب در سالمندان که باعث می‌شود آنها علائم جسمانی بیشتری را بیان کنند، ماهیت مزمن اختلالات اضطرابی و شروع اختلالات اضطرابی در سنین پایین‌تر.
عوامل خطر اختلالات اضطرابی در سالمندان
جنسیت مؤنث، وجود چندین بیماری مزمن همراه مجرد بودن، سطح پایین تحصیلات، احساس ذهنی پایین بودن سطح سلامتی وقایع نامطلوب دوران کودکی، وقایعی که فشار روانی در زندگی ایجاد می‌کنند، اختلال عملکرد جسمی و بعضی از ویژگی‌های شخصیتی مانند حساسیت زیاد.
انواع اختلالات اضطرابی
الف)اختلال وحشت‌زدگی(پانیک)
علائم تپش قلب، تنگی نفس و احساس درد در قفسه سینه به همراه تعریق، لرزش و سرگیجه که با هر حمله احساس مرگ قریب‌الوقوع دارد و گاهی ترس از این دارد که دیوانه شده است. این حملات در عرض ۱۵ دقیقه به اوج می‌رسد و بعد از یک و نیم تا دو ساعت کاملاً از بین می‌رود.
حملات پانیک در سالمندان نسبت به جوان‌ترها شیوع و شدت کمتری دارد و علائم جسمی مثل تپش قلب و تنگی‌نفس با شدت کمتری اتفاق می‌افتد.
علائم روانی ناشی از اضطراب، در این گروه شایع تر هستند. تهوع و سایر علائم گوارشی، احساس لرز یا گرما، خشکی دهان و ضعف از سایر علائم این اختلال است.
اختلال وحشت‌زدگی در خیلی از موارد با سایر اختلالات روان‌پزشکی از جمله اختلالات خلقی یا اضطرابی دیگر همراه است.
اختلالات اضطرابی ناشی از بیماری جسمی
برخی از علائم اضطرابی می‌تواند ناشی از یک بیماری جسمی باشد.
با افزایش سن شیوع بیماری که علائم اضطراب تقلید می‌کند افزایش مییابد. بنابراین با مراجعه به روانپزشک، برای تفکیک این بیماری‌ها از اختلالات اضطرابی در سالمندان مهم است.
در برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های غدد(مثلاً پرکاری یا کم‌کاری تیروئید و دیابت)، کمبود بعضی ویتامین‌ها، بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های تنفسی و سرطان‌ها علائم اضطراب دیده می‌شود.
مصرف بعضی از مواد و داروها نیز میژتواند باعث ایجاد علائم اضطرابی و یا بدتر شدن آنها شود.
اختلالات اضطرابی منتشر
اختلال اضطرابی منتشر، اختلالی مزمن است. سالمندان مبتلا ممکن است علائم جسمی زیادی را گزارش دهند.
موضوع نگرانی آنها مشابه افراد دیگر است، ولی این نگرانی‌ها بیش از حد بوده، باعث اختلال عملکرد شده و تأثیر منفی بر زندگی آنها می‌گذارد.
فرد ممکن است به‌طور همزمان به سایر اختلالات اضطرابی و نیز اختلالات خلقی مانند افسردگی نیز مبتلا شود.
وقتی علائم اضطراب و افسردگی همزمان وجود داشته باشند، اختلال اضطرابی «افسردگی مختلط» مطرح است. اختلال وسواسی اجباری از دو جزء اساسی «وسواس» و «اجبار» تشکیل شده است.
وسواس‌ها، افکار مزاحمی هستند که باعث ناراحتی و تنش می‌شوند و فرد سعی می‌کند آنها را از ذهنش براند، ولی قادر به این کار نیست. افکار وسواسی اضطراب‌زا هستند.
اجبار یا عمل وسواسی، رفتارهایی تکراری هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌دهد.(مانند شست‌و‌شوی پی در پی و آب‌کشی، وارسی و کنترل فراوان و اطمینان‌جویی)
اگرچه در ظاهر این اعمال باعث کاهش اضطراب فرد در مقابل تکانه‌های وسواسی می‌شوند، ولی به دلیل تکراری، خسته‌کننده و بیهوده بودن، باعث ایجاد اضطراب و کلافه شدن فرد می‌شوند. بیمار گرچه می‌داند این اعمال بیهوده است، ولی خود را مجبور به اقدام می‌بیند.
این اختلال شیوع یکسانی در زنان و مردان دارد و شروع آن در سالمندی نادر است.
افکار وسواسی در سالمندان معمولاً در مورد سلامتی، اختلال حافظه، نظافت، تمیزی و افکار مذهبی است.
اختلال استرس پس از حادثه
بروز حوادث شدید و دردناک مثل زلزله‌های ویران‌کننده، جنگ‌ها و سیل، باعث شده که اختلال استرس پس از سانحه، به عنوان یکی از مهمترین اختلالات مختل‌کننده زندگی مورد توجه قرار گیرد.
برخی از افراد به دنبال تجربه‌های تلخی مانند تصادفات شدید رانندگی، به این اختلال مبتلا می‌شوند.
در ایران، گروه زیادی از مبتلایان به این اختلال به نام «جانبازان موجی و اعصاب و روان» شناخته می‌شوند. شیوع این اختلال در سالمندی تا 10 درصد تخمین زده می‌شود.
عوامل زمینه‌ساز اختلال پس از حادثه
سابقه تجربه آسیب در دوران کودکی، جنسیت مؤنث، داشتن زمینه ژنتیکی، فشار روانی اخیر، مصرف زیاد الکل و حمایت‌های خانوادگی ضعیف.
علائم اختلال پس از حادثه
تصور مکرر حادثه آسیب‌زا، کابوس مکرر در مورد حادثه، ناراحتی شدید در مواجهه با مکان‌هایی که یادآور خاطرات دردناک است، احساس این که رویداد در حال وقوع است، وجود علائم جسمی اضطراب در زمان مواجهه با نشانه‌ها و سرنخ‌های حادثه، دوره‌های تحریک‌پذیری و عصبانیت شدید، اجتناب از موقعیت‌هایی که یادآور حادثه است.
اختلال احتکار
تصور مکرر حادثه آسیب‌زا، کابوس مکرر در مورد حادثه، ناراحتی شدید در مواجهه با مکان‌هایی که یادآور خاطرات دردناک است، احساس اینکه رویداد در حال وقوع است، وجود علائم جسمی اضطراب در زمان مواجهه با نشانه‌ها و سرنخ‌های حادثه، دوره‌های تحریک‌پذیری و عصبانیت شدید، اجتناب از موقعیت‌هایی که یادآور حادثه است.
اختلال هراس
ترس‌های شدید و بیمارگونه را اختلال هراس می‌گویند که انواع مختلفی دارند: گذر هراسی، هراس اختصاصی، هراس اجتماعی و
گذر هراسی.
در اختلال گذرهراسی، علائم اضطرابی موقعی ظاهر می‌شوند که بیمارخود را در موقعیتی یا محلی فرض می‌کند که امکان کمک گرفتن یا فرار از آن موقعیت دشوار است.
این اختلال شیوع و بروز کمتری نسبت به سایر اختلالات اضطرابی دارد.
هراس اختصاصی
ترس شدید و غیرمنطقی از یک موضوع یا یک وضعیت را «هراس» می‌گویند.
این ترس، غیرمنطقی و بسیار شدید است و در بسیاری از موارد، فرد از چیزی می‌ترسد که ترسناک نیست و خطر چندانی ندارد. مانند: ترس از ارتفاع، آسانسور، سگ، خون، جراحت، تزریق، حیوانات خزنده، طوفان و بیماری.
شدت هراس در این فرد به حدی است که باعث اختلال در کارکردش می‌شود. مثلاً فردی که از تزریق هراس دارد، همیشه حتی در زمان بیماری از تزریق اجتناب می‌کند.
فرد در مواجهه با این موقعیت‌ها به شدت دچار اضطراب می‌شود و گاهی هم حمله وحشت‌زدگی را تجربه می‌کند؛ در نتیجه می‌کوشد تا از موقعیت هراس‌زا دوری کند و برای این اجتناب، ناراحتی‌های متعددی را متحمل می‌شود. مثلاً به دلیل هراس از پرواز، مسافت‌های طولانی را با خودرو طی می‌کند و یا از بسیاری از فرصت‌های زندگی به دلیل این ترس، چشم‌پوشی می‌کند.
هراس‌ها در صورت درمان نشدن می‌توانند به افسردگی و مصرف مواد مخدر منجر شوند و اختلال اضطرابی دیگری ایجاد کنند.
هراس اختصاصی در سالمندی شایع است. می‌تواند میزان فعالیت بدنی و بیرون رفتن سالمندان از خانه را کاهش و درخواست همراهی و کمک از دیگران را افزایش دهد.
با افزایش سن و سالمندی، «ترس از زمین خوردن» افزایش مییابد و باعث می‌شود سالمندان(حتی بدون سابقه زمین خوردن قبلی) از رفتن به بسیاری از مکان‌ها و انجام بسیاری از فعالیت‌ها پرهیز کنند.
تشخیص و افتراق این تغییرات رفتاری به دلیل تغییرات در نقش‌ها و شرایط اجتماعی دوران سالمندی دشوار است.
هراس اجتماعی
شروع هراس اجتماعی با بالا رفتن سن کاهش مییابد. مبتلایان در مو قعیت‌های اجتماعی، نگران و مضطرب هستند.
نگرانی‌های مرتبط با سالمندی در موقعیت‌های اجتماعی، بیشتر شامل ضعف در شنوایی، بینایی، یادآوری اسامی و نام افراد است.
افتراق این که اختلال عملکرد اجتماعی ناشی از هراس اجتماعی است یا به دلیل تغییرات محیطی و نقش‌ها در دوره سالمندی ایجاد شده، مشکل است.
درمان اختلال اضطرابی منتشر
بسیاری از اوقات درمان اختلالات اضطرابی با درمان دارویی آغاز می‌شود که مسئولیت این کار با پزشک است.
داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین مثل فلوکستین از درمان‌های معمول برای این اختلالات هستند.
در برخی موارد اقدامات غیردارویی نیز کمک‌کننده هستند. این اقدامات شامل: آموزش مهارت مقابله با استرس و مهارت مقابله با اضطراب است.
درمان هراس اجتماعی
دارودرمانی و روان‌درمانی درمان‌های اصلی هستند.
در موارد خفیف‌تر داروهایی مثل پروپرانولول40-20 میلی‌گرم نیم تا یک ساعت پیش از قرار گرفتن در موقعیت می‌تواند کمک‌کننده باشد.
در موارد شدیدتر پزشک ممکن است داروهایی مثل فلوکستین هم برای بیمار تجویز کند.
درمان اختلال پانیک
دارو در آغاز درمان نقش بسیار مهمی دارد. در ادامه درمان اقدامات غیردارویی را هم می‌توان به دارو اضافه کرد.
خودآرام‌سازی و مقابله با استرس می‌توانند کمک‌کننده باشند.
آموزش روانی به بیمار در آغاز درمان به‌خصوص در مورد خطرناک نبودن حملات پانیک نقش بسیار مهمی دارد.
درمان اختلال استرس پس از حادثه
باز هم دارو و روان‌درمانی هر دو در درمان به‌کار می‌روند.
اقدامات غیردارویی هم در این بیماران می‌تواند کمک‌کننده باشد.
به بیمار و خانواده یادآور شود که اثرات اولیه داروها معمولاً پس از چند هفته دیده می‌شود، اما برای کسب حداکثر نفع درمانی 16-8 هفته زمان نیاز است.
اختلال پانیك علی‌رغم شدت آن كشنده یا خطرناك نبوده، درمان‌پذیر است. قبل از قطع دارو حتماً با پزشک مشورت شود.
در صورتی که دارو زیر نظر پزشک استفاده شود، باعث عوارض جانبی خطرناک یا وابستگی نمی‌شود. کاهش مصرف کافئین یا اجتناب از مصرف الکل و دخانیات ضروری است.
راهکارهای کنترل اضطراب
اصلاح سبک زندگی
انجام ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به صورت منظم
داشتن خواب کافی
تغذیه مناسب
داشتن روابط اجتماعی
تمرین‌های آرام‌سازی: تمرین‌های آرام‌سازی راهکاری مناسب برای کنترل اضطراب و استرس هستند. این تمرین‌ها را روزانه دست کم 10 دقیقه انجام دهید.
مراقبه تنفس عمیق: هنگامی که از طریق شکم نفس عمیق می‌کشید، ریه‌ها تا حد ممکن اکسیژن بیشتری دریافت می‌کنند و احساس آرامش بیشتر و اضطراب کمتری خواهید داشت.
راحت بنشینید؛ طوری که کمرتان صاف باشد. یک دست را روی سینه و دست دیگرتان را روی شکم قرار دهید.
از طریق بینی نفس بکشید.(به داخل). دست روی شکم شما بالا می‌رود، نفس خود را با دهان خارج کنید.
با سفت کردن عضلات شکم می‌توانید نفس بیشتری را خارج کنید.
در این هنگام دست روی شکم شما به سمت پایین حرکت می‌کند.
هر مرحله سه ثانیه، سه ثانیه با بینی(به داخل) نفس بکشید.
سه ثانیه نفس خود را نگه داشته و سپس در طی سه ثانیه نفس خود را بیرون دهید.
مکانی بی‌صدا و راحت پیدا کنید که در آن احساس آرامش و راحتی می‌کنید.
چشمان خود را ببندید و بگذارید نگرانی‌های شما برطرف شود. به فضای راحت و دلخواه خود فکر کنید و اجازه دهید تصویر تا آنجا که ممکن است واضح باشد.
به عنوان مثال، اگر به یک جنگل زیبا و آرام فکر می‌کنید، در میان درختان به آرامی قدم بزنید و متوجه رنگ‌ها و طبیعت اطراف خود شوید، از احساس آرامش لذت ببرید.
چشمان خود را به آرامی باز کنید و آماده شوید و به حال خود برگردید.